Aure Séguier
10-06-2013
Per Jean-Louis Rastoin, podèm contunhar de globalizar, tornar a la proximitat o inventar un modèl que mescla aqueles dos scenaris.
Qual serà lo modèl alimentari del futur ? Es la question a la quala ensajèt de respondre Jean-Louis Rastoin, engenhaire agronòm e economista, a l’escasença de las Controvèrsias de Marciac pendent l’Universitat d’Estiu de l’Innovacion rurala de 2009. Per el, tres scenaris son possibles. Lo primièr es lo perlongament de las tendéncias actualas. Lo segond es un scenari alternatiu de rompedura. Enfin lo tresen es un mescladís dels dos primièrs.
Per poder imaginar çò que serà lo monde de l’alimentacion del futur, cal primièr analisar çò qu’es a l’ora d’ara. Per Jean-Louis Rastin, avèm uèi un modèl alimentari terciarizat. Es a dire que dins un produit alimentari, los servicis son mai importants que la basa agricòla e lo procèssus de transformacion de las matèrias primièras. Cal saber qu’uèi, quasiment la mitat del prètz final d’un aliment en França correspond al sector terciari (mai que mai a la logistica e a la publicitat). L’agricultura ne representa ela sonque 20 %, contra 35 % per las energias e las industrias.
Lo modèl agro-industrial terciarizat (MAIT) se caracteriza per un consum e una produccion de massa. Los produits son globalizats e estandardizats, comercializats per de grandas firmas al nivèl planetari. Presentan sonque qualques variacions visualas, gustativas o d’embalatge per s’adaptar a las preferéncias localas... Aquò per captar la clientèla e minimizar los còstes de produccion. Los aliments an sovent per tòca de permetre de manjar sens tròp de preparacion, aquò en causa de la generalizacion del trabalh femenin.
Lo modèl alimentari terciarizat
Lo MAIT presenta tres caracteristicas màgers. La primièra es l’especializacion per produit e per filièra. Assistissèm a una concentracion de las entrepresas agricòlas e agroindustrialas. I a tanben la financiarizacion, qu’implica de grands besonhs en capitals per demorar sul mercat. Aquò a per consequéncia, segon Jean-Louis Rastoin, d’estrategias a tèrme cort e especulativas. Enfin, i a la globalizacion : construccion progressiva d’un « grand mercat », amb de produits que venon mondials e que son fabricats per un nombre de mai en mai reduit de grandas firmas.
Lo primièr avantatge d’aquel modèl es qu’a permés de reduire fòrça lo prètz real dels produits alimentaris. A tanben fait demesir la durada de l’acaminament dels aliments cap al consomator e a melhorat lor practicitat. Mas presenta d’unes inconvenients. Lo primièr es un problèma de santat publica. Per de questions d’atractivitat e de conservacion, los aliments son sovent subredosats en sal, sucre o grais mas son carenciats en nutriments e oligo-elements essencials.
Dins lo monde, dos miliards de personas patisson de caréncias energeticas, proteïcas o en oligo-elements, e un miliard patisson de malautiás ligadas a una dieta desequilibrada, coma l’obesitat, lo diabèti, d’unes càncers... Se los produits son de mai en mai segurs d’un punt de vista de l’igièna, lo MAIT entraïna una alimentacion desequilibrada en causa d’una ofèrta de produits pas satisfasents al nivèl nutricional, d’una egemonia suls mercats e d’una granda pression comerciala.
Problematic per un desvolopament durable
A mai, lo MAIT presenta d’inconvenients al nivèl del desvolopament durable. Causa una captacion creissenta de las ressorsas materialas, mai que mai la tèrra e l’aiga, e immaterialas, coma la recèrca, la formacion, l’informacion. La globalizacion entraïna una cèrta deslocalizacion qu’accentua las inegalitats entre païses e qu’amenaça los productors locals e los patrimònis culinaris regionals.
Jean-Louis Rastoin ensaja de preveire çò que balhariá una continuitat d’aquel modèl. Imagina una produccion de massa globalizada al dintre de fòrça grandas unitats industrialas. Vei de filièras de produccion longas amb de quilomètres alimentaris de mai en mai importants. Parla d’escambis internacionals intenses mas instables, d’una volatilitat dels prètzes que favorizariá las fòrça grandas multinacionalas, solas capablas d’aténher « la talha critica necessària per demorar sul mercat ».
Las exigéncias energeticas seràn mai en mai grandas, qu’aquel modèl exigís de grandas quantitats de denadas d’origina animala, d’embalatges sofisticats e de viatges sus de longas distàncias. Tot aquò es tanben generator de gas a efièit de sarra. Lo mòde de produccion especializat e intensiu entraïnarà un agotament de las ressorsas naturalas. A mai, aquel modèl es fòrça vulnerable a las contaminacions de grand ample e a las pandemias. Enfin, la governança de las firmas multinacionalas poiriá causar un aflaquiment progressiu dels Estats que perdrián lo poder.
Lo scenari alternatiu
Lo scenari alternatiu, un modèl alimentari basat sus la proximitat, seriá el mai respectuós del desvolopament durable. Al nivèl economic, assegurariá una produccion diversificada, una alimentacion variada e naturala, mai d’autosufisença e una ocupacion mai equilibrada del territòri, amb la disparicion dels grands pòles d’emplecs que causan la desertificacion d’unes parçans. Al nivèl ecologic, restaurariá la biodiversitat, permetriá una melhora gestion del fonsièr e de las ressorsas renovelablas e redusiriá l’emission de gas a efièit de sarra. La santat publica patiriá mens, amb un modèl de consum mai satisfasent en tèrmes nutricionals e de repaïsses collectius e convivials que melhorarián lo costat social. Contribuiriá al desvolopament local que crèa d’emplecs e redusís las grandas disparitats de revenguts.
D’efièit, aquel modèl se bastiriá sus de cadenas de produccion cortas e de produits ont lo gost prima sul visual e la durada de conservacion. Las entrepresas serián mai que mai de PME e de TPE e se bastirián de malhums inter-professionals per partejar las ressorsas e las competéncias, atal coma per tractar de problèmas comuns coma la qualitat dels produits, la comunicacion generica o l’informacion suls mercats.
Aquel modèl supausa d’unes cambiaments. Calrà primièr tornar definir la produccion agricòla, per exemple en tornar introduire las rotacions culturalas. Los consomators deuràn investir mai de temps dins la preparacion dels repaïsses. Los circuits comercials se deuràn multiplicar. Enfin, se aquel modèl garantís a totes l’accès a de produits de qualitat, a besonh per çò far d’un renfortiment de las politicas publicas.
Limitas del modèl de proximitat
Lo modèl de proximitat presenta d’unas limitas. Primièr la baissa de la productivitat del trabalh, de la tèrra o dels equipaments. Se uèi en França, un sol agricultor noirís mai de 150 personas, seriá pas pus lo cas. En consequéncia, los prètzes alimentaris montarián e calriá despartir autrament las despensas de las familhas. A mai, la baissa de las capacitats d’exportacion seriá prejudiciabla a la creissença economica e a l’emplec.
Es per aquelas rasons que Jean-Louis Rastoin prepausa fin finala un modèl ibrid. Per el, l’evolucion mai probabla es una coabitacion entre los dos modèls, amb una incertitud sus la consolidacion e la creissença de l’esquèma alternatiu. Se lo MAIT respond pas a las preconizacions del desvolopament durable, lo modèl de proximitat pausa problèma al nivèl de la competitivitat economica e de l’aptitud a porgir d’aliments a de prètzes basses. Prepausa doncas d’inventar un novèl modèl alimentari que combine, « segon los espacis geografics, las mentalitats e los comportaments, de configuracions modèrnas – basadas sus la globalizacion – e post-modèrnas – basadas sus l’ancoratge territorial ». Mas per aquò far, una vertadièra politica alimentària deu èstre mesa en plaça, politica « qu’es pas visibla dins cap de país del monde al jorn d’uèi ».
Sorsa : Jean-Louis Rastoin, Quel futur alimentaire pour l’humanité au-delà du modèl agroindustriel contemporain ? Un essai de prospective à l’horizon 2050 ; Editat en 2009 per la mission Agrobiosciences d’après las Controvèrsias de Marciac (15na universitat d’estiu de l’innovacion rurala).
O sabèm, es previst que siam 9 miliards d’umans sus tèrra en 2050. E qual que siá lo modèl alimentari mes en plaça a aquel moment, demorarà malaisit de noirir tot aquel monde. Los scientifics començan a pensar a d’unas solucions que permetrián d’obténer mai d’aliments amb las meteissas ressorsas.
Parlan primièr de manjar d’insèctes. Es quicòm que se fa ja en Africa, en America latina o en Asia, e qu’arriba pauc a pauc dins d’unes restaurants europèus. Segon la FAO (Organizacion per la noiridura e l’agricultura), los insèctes « presentan de tausses de creissença e de conversion alimentària nauts e an un impacte feble sus l’environament pendent tot lor cicle de vida ». Es una noiridura economica : se cal 8 kg d’aliments per produsir 1 kg de carn bovina, ne cal sonque 2 per produsir 1 kg d’insèctes. Aquestes son rics en proteïnas, matèrias grassas e minerals. A mai, utilizan mens d’aiga e produsisson mens de gas a efièit de sèrra que lo bestial. I auriá 900 espècias d’insèctes comestibles e se pòdon cosinar d’unes biaisses. Sul site manger-insectes.fr, balhan per exemple la recèpta del sautat de coleoptèr, dels raviòlis als riquets o de l’escrèpi al chocolat.
Se parla tanben fòrça de las algas coma noiridura d’avenidor. D’efièit, an l’avantatge de poder créisser dins las aigas polluidas o dins d’endrets ont pas cap de cultura classica subreviuriá. Se desvolopan lèu e pòdon èstre cultivadas en massa. Son ricas en vitaminas e en oligoelements. « Pòrtan de fibras, ajudan a la bona santat digestiva, a lutar contra lo colesteròl », çò conta Hélène Marfaing, responsabla del servici agroalimentari al Centre d’estudis e de valorizacion de las algas. Coma los insèctes, las algas son ja presentas dins l’alimentacion d’unes païses, mai que mai en Asia.
Se parla enfin de solucions que semblan mai sortir d’un libre de sciéncia ficcion. Per exemple, los scientifics ensajan de fabricar de carn a partir de cellulas socas. Mas pel moment, a pas cap de gost puèi qu’a ni sang ni grais. I poiriá aver tanben las pilulas alimentàrias. Son ja teoricament disponiblas, mas cal encara trabalhar lor aspècte practic, que pel moment ne calriá prene un centenat cada jorn. Mas d’unes cercaires pensan qu’un tal mòde d’alimentacion poiriá entraïnar de depressions. D’efièit, amb la pèrda del plaser del gost, lo monde se lassarián de manjar. En contra, poirián èstre utilizadas d’un biais ponctual pels astronautas o pels militars.