Aure Séguier
17-12-2012
O sabèm, es la crisi. Lo sector del libre escapa pas a las consequéncias de la baissa del nivèl de vida. I a tanben Internet, la television, las aplicacions pels telefonets e los e-books... Lo monde de l’edicion s’es degut adaptar a totes aqueles cambiaments per i subreviure. Quicòm qu’an plan capitat d’unes editors occitans, qu’an adaptat lor foncionament per contunhar de far legir la lenga.
Es lo cas per exemple de Letras d’òc, qu’a cambiat fa pauc sa politica editoriala. Se contunha de « publicar de literatura occitana, sens desbrembar las deu passat dab los classics o causas ineditas, e sustot la literatura occitana de uei », coma o explica son director Joan Eygun, « pauc a pauc qu’[arriban] a publicar d’autas causas com contes, que pòden estar literaris o pas, devinalhas, arreproèrs, causas etnograficas... ». Per exemple, es a trabalhar a un libre de fotografias comentadas per Teresa Pambrun en occitan, francés e castelhan.
Diversificar e revirar
Per Letras d’òc, variar l’ofèrta es fòrça important. « Que cau poder aver ua diversitat de produccion », çò afortís Joan Eygun. Es tanben lo vejaire de Clàudia Labandés de Per Noste. « Que cau sortir drin la palha deus esclòps de la lenga. Que cau har véger que la nosta cultura qu’ei ua vertadèra cultura e que la nosta lenga ei ua vertadèra lenga », çò explica. Per çò far, l’ostal d’edicion bearnés publica romans policièrs, romans d’aventuras e sustot reviradas. Per exemple, a sortit recentament una version occitana del roman « De las soritz e deus òmis » de John Steinbeck, o encara « Igièna de l’assassin » d’Amélie Nothomb, sens doblidar los dos primièrs tòmes de « Harry Potter », lo best-seller de J. K. Rowling.
Es d’alhors amb aqueste que tot a començat. Una novèla còla es arribada fa pauc a Per Noste. L’editor aviá ja ensajat d’obténer los drets per revirar los romans del petit masc, e aviá pas capitat. Mas Emmanuel Destandau, novèl arribat e especialista de la comunicacion, a tornat ensajar. E a mai se « a combatut », coma o conta Clàudia Labandés, a mai s’es pas estat aisit, a capitat e la revirada es sortida. « Qu’avem començat per Harry Potter après qu’avem avut hami d’auta causa », çò explica sa collèga.
Ara Per Noste fonciona en partenariat amb la Calandreta de Pau per sas publicacions « entaus mainats ». L’escòla causís de libres en fonccion de las listas balhadas per l’Educacion nacionala. Per Noste demanda los drets e revira. Es pas quicòm d’aisit, e un dels benevòles de l’associacion es especificament encargat de las negociacions. Puèi cal pagar los drets, que pòdon èstre cars. Enfin, cal far lo trabalh de revirada. Pagar los drets d’autor e lo traductor comença de chifrar. Per Noste a resolgut lo problèma en revirant el-meteis los tèxtes. « Urosament sinon n’i arribarem pas », çò comenta Clàudia Labandés.
Manca d’autors e de traductors
Las edicions Letras d’òc publican elas tanben reviradas de pròsa literària. An per exemple sortit ongan « Una cadena de voses » d’André Brink. Son ara a preparar una version occitana de « Lo temps que fai » d’Armand Robin, que la revirada n’es fisada a Jan dau Melhau. Mas per l’editor, es pas tant aisit que per son collèga. « çò que me pausa drin problèma, n’ei pas la volontat mes la reita de traductors », çò explica Joan Eygun. « N’avem pas los mejans financèrs tà poder pagar un traductor com un traductor qui revira ua òbra literària en francés, en anglés o en castelhan. Que podem pagar un drinòt, mes non pas hèra. Qu’ei un problèma tà interessar monde tà har aqueth tribalh », çò regreta. Per el, cal « har vàder navèths traductors ».
Per Per Noste, lo problèma es puslèu del costat de la manca d’autors. « I a pas gran causa coma autors en occitan gascon », çò ditz Clàudia Labandés. Mas garda l’espèr. « I a los joens qu’arriban de las Calandretas, lo collègi que va formar monde... », çò explica. Pensa que la literatura occitana es pel moment al cròs d’una ondada, mas que tornarà montar dins qualques annadas, quand los novèls locutors seràn pro formats. « Las arreviradas que’ns an permetut de passar aquera tempora drin maishanta », çò conclutz. Pr’aquò, capitan totjorn de publicar òbras originalas. Son per exemple a preparar l’edicion d’un libre de Joan-Miquel Dordes.
Joan Eygun, el, a pas lo meteis vejaire sus la manca d’autors. « Que n’i a enqüera », çò afortís. « E que pensi adara, dab la disparicion quasi de quauques editors, que n’i a qui van aver quauquas dificultats a estar publicats ». Pensa doncas aver pas de problèmas a trobar d’òbras d’editar. « Après qu’ei vertat que cau totun aver ua lenga de pro bona qualitat, çò tempèra. E aquò que s’apren en escríver, en léger los autes ».
Pensar als publics joves
E per legir, cal començar jove. Es en tot cas çò que pensa Per Noste, que desvolopa totjorn mai sa colleccion pels enfants. « Los joens que’us cau interessar », çò ditz Clàudia Labandés. Pr’aquò es pas totjorn aisit. « Suus albums entaus joens que i a los drets, que son libes dab colors e que son doncas hèra mei cars », çò explica. Ganhan pas fòrça amb aqueles albums, mas lor assegura las vendas. En causissent d’espandir lor ofèrta a destinacion dels publics joves, Per Noste s’es dobèrt de pòrtas. « Dinc adara que i avèva hèra de clients particulars, e adara que son las escòlas que crompan », çò conta. « E que crompan a còps de dètz, vint libes... ».
A mai, satisfa una demanda. « Qu’èm contents permor que vegem que lo monde o son, que los ensenhaires que ns'arremercian, que los joens que vienen de mei en mei », çò ditz Clàudia Labandés. Segon ela, i a fòrça jovents que s’interèssan a la cultura occitana. « Que hèm drin coma los saumons, que tornam taus arradics », çò comenta en risent. Per ela, es pas solament l’edicion mas « la lenga e la cultura en generau qu’an pres ua virada ».
Tocar lectors novèls
Quicòm que contradirà pas Joan Eygun, qu’es persuadit que « cau aver tanben ua politica d’auhèrta tà poder tocar navèths legidors ». Letras d’òc ensaja, pauc a pauc, de publicar autors novèls. « Que cau poder aver navèras produccions qui son en ligam dab la societat de uei e de doman », çò explica. E dins aquò, las reviradas an un grand ròtle de jogar. D’efièit Joan Eygun crei qu’es una necessitat pels autors occitans de poder cavar novèlas idèas e novèls punts de vista.
« D’idèas ditas dins d’autas lengas que pòden enriquesir, de vertat, la nosta literatura », çò explica. « La literatura occitana qu’ei interessanta dens la sia istòria, totun, mes que cau obrir las causas e ensajar de respirar drin aulhors ». « Solide que i a de grans autors occitans, mes ne podem pas demorar sonque en laudar los autors deu passat », çò afortís. Per el, la diversitat es la clau. Pas forçadament al dintre dels ostals d’edicion, pòt èstre tanben entre « d’unes editors dab publics e genres diferents ».
E fin finala, sembla de plan marchar. A l'ora de la crisi, aqueles dos editors an plan pres l'ondada. « Que vegem que la chifra d'ahar e's mantién », çò ditz Clàudia Labandés. « Doncas dab la situacion actuau, amuisha qu'ei quauquarren que marcha ».
L’occitan manca de traductors. Mas revirar una òbra literària es pas quicòm d’aisit. Cal plan mestrejar la lenga, mas tanben se poder apropriar l’estile de qualqu’un mai per lo tornar dins sa lenga pròpria. Es un trabalh especific. Karine Bordenave s’i es ensajada e a fargat la version occitana de « Harry Potter e la peira filosofau ».
Karine Bordenave conta son experiéncia :
